Amorgorama: Φίσερ για την αναβίωση ενός ελληνικού νησιού
Στο απομακρυσμένο νησί της Αμοργού, οι ντόπιοι αλιείς ενώνουν τις δυνάμεις τους για να προστατεύσουν τα νερά τους, να αποκαταστήσουν τη θαλάσσια ζωή και να εξασφαλίσουν ένα βιώσιμο μέλλον για τις επόμενες γενιές.
Εκεί όπου το γαλάζιο γαλάζιο του Αιγαίου συναντά τους άγριους, ορεινούς βράχους της Αμοργού, διαμορφώνεται κάτι αξιοθαύμαστο. Στα απομακρυσμένα νερά αυτού του ανατολικότερου κυκλαδίτικου νησιού, μια κίνημα υπό την ηγεσία των ψαράδων σφυρηλατεί ένα μονοπάτι για να διαφυλάξει τη θάλασσά τους και να διεκδικήσει ένα μέλλον στα πρόθυρα της εξαφάνισης.
Είναι μια γνωστή ιστορία, που επαναλαμβάνεται σε ακτές και κοινότητες σε όλο τον κόσμο: η θαλάσσια ρύπανση και η υπεραλίευση έχουν καταστρέψει τα ωκεάνια οικοσυστήματα.
Η Αμοργός δεν αποτελεί εξαίρεση. Κάποτε, οι ψαράδες βασίζονταν αποκλειστικά στα αλιεύματά τους για να ζήσουν, αλλά καθώς τα αποθέματα ψαριών εξαντλούνταν, πολλοί αναγκάστηκαν να κάνουν δεύτερες δουλειές για να επιβιώσουν. Τα ίδια νερά που κάποτε τους συντηρούσαν, τώρα συχνά τους στέλνουν πίσω στην ακτή με ελάχιστα ψάρια για να καλύψουν τα καύσιμα της ημέρας - ή ακόμα χειρότερα, με περισσότερο πλαστικό στα δίχτυα τους παρά ψάρια.
Καθώς τα αλιεύματα μειώθηκαν και οι επιλογές περιορίστηκαν, πολλοί αλιείς παρέδωσαν τις άδειές τους και διέλυσαν τα σκάφη τους με αντάλλαγμα αποζημίωση βάσει ενός κανονισμού της ΕΕ για την υπεραλίευση του 2014. Μεταξύ αυτών ήταν Kaïkia-παραδοσιακά ελληνικά αλιευτικά σκάφη, το καθένα από τα οποία αποτελούσε μαρτυρία της δεξιοτεχνίας γενεών. Για πολλούς, ήταν ένα επώδυνο αλλά πρακτικό αντάλλαγμα, προσφέροντας οικονομική σταθερότητα στη θέση ενός τρόπου ζωής που χανόταν.
Αγκυροβολημένη Kaïkia. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά του Cyclades Preservation Fund ).
Με λιγότερες βάρκες στο νερό κάθε χρόνο και την προοπτική να περάσουν το επάγγελμά τους στην επόμενη γενιά να απομακρύνεται, οι ψαράδες της Αμοργού αντιμετώπιζαν ένα αβέβαιο μέλλον. Ωστόσο, όπως συμβαίνει σε όλες τις ακτές του κόσμου, η θάλασσα παρέμενε κάτι περισσότερο από ένα μέσο βιοπορισμού - ήταν ελευθερία και ζωή.
Έτσι, γεννήθηκε ένα κίνημα, το οποίο καθοδηγείται από ντόπιους ψαράδες αποφασισμένους να αναζωογονήσουν το μικρό κομμάτι του Αιγαίου και να υπερασπιστούν τη βιώσιμη αλιεία για τις επόμενες γενιές. Ένα κίνημα που θα έφερνε σε επαφή ψαράδες, περιβαλλοντολόγους, επιστήμονες και την τοπική κοινότητα κάτω από ένα όνομα: Amorgorama.
Η γέννηση του Αμοργόραμα: Μετρώντας κάθε φωνή
Μιχάλης Κρόσμαν, ψαράς, πρόεδρος του Συλλόγου Επαγγελματιών Αλιέων Αμοργού και ενεργό μέλος του Αμοργόραμα εκπροσωπώντας το διοικητικό συμβούλιο των αλιέων, δεν πίστευε ποτέ ότι αυτό θα αποτελούσε μέρος του έργου της ζωής του.
"Νομίζαμε ότι η θάλασσα είναι μια πηγή - δεν θα τελειώσει ποτέ", λέει ο Μιχάλης. "Θα υπάρχουν ψάρια για πάντα".
Τη δεκαετία του 1980, στα πρώτα του είκοσι χρόνια, ο Μιχάλης έφυγε από την πατρίδα του, τη Γερμανία, για την Αμοργό, όπου έμαθε το επάγγελμα από τους ντόπιους ψαράδες των Καταπόλων. Από τότε αποκαλεί το νησί σπίτι του. Εδώ και δεκαετίες, ζει μέσα στο άγριο, ορεινό τοπίο της Αμοργού, όπου η αλιεία αποτελεί όχι μόνο τρόπο ζωής, αλλά και ένα από τα λίγα διαρκή μέσα διαβίωσης του νησιού.
Ο νεαρός Μιχάλης στην Αμοργό τη δεκαετία του 1980, μετά τη μετακόμισή του από την πατρίδα του, τη Γερμανία. Έμαθε το επάγγελμα από ψαράδες στα Κατάπολα. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά της προσωπικής φωτογραφικής συλλογής του Μιχάλη Κρόσμαν.
"Έπρεπε να μάθουμε για πολλά χρόνια να βοηθάμε ο ένας τον άλλον, να αντιμετωπίζουμε τα κοινά προβλήματα", λέει ο Μιχάλης. "Τα προβλήματα για τους ψαράδες μας - είναι κοινά προβλήματα. Δεν είναι μόνο για μένα- είναι και για τους συναδέλφους μου, τους φίλους μου και όλους τους ψαράδες... Στον αλιευτικό μας σύλλογο μετράμε κάθε φωνή και προσπαθούμε να βρούμε μια λύση για όλους μας".
Αν και δεν θα το έλεγε ποτέ ο ίδιος, ο Μιχάλης υπήρξε κινητήρια δύναμη πίσω από το έργο του Αμοργόραμα σε τοπικό επίπεδο, καθοδηγώντας αθόρυβα και συλλογικά την πρωτοβουλία από την αρχή. Θυμάται τις πρώτες προσπάθειες του Συλλόγου Επαγγελματιών Αλιέων Αμοργού και τη γέννηση του ΑΜΟΡΓΟΡΑΜΑΤΟΣ - μια εποχή που οι ψαράδες ήταν οι πρώτοι που αναγνώρισαν την κρίση και πήραν το μέλλον τους στα χέρια τους, αποφασισμένοι να βρουν μια λύση.
Το 2013, η ένωση ξεπέρασε το μικρό νησί της και συμμετείχε στο 2ο ευρωπαϊκό συνέδριο για τους αλιείς χαμηλής όχλησης (LIFE) στο Σαντιάγο ντε Κομποστέλα της Ισπανίας. Εκεί, ο Μιχάλης ανακάλυψε άλλους αλιείς μικρής κλίμακας που αντιμετώπιζαν πανομοιότυπες προκλήσεις. Για πρώτη φορά, συνειδητοποίησαν όχι μόνο ότι υπάρχουν λύσεις, αλλά και ότι ότι δεν ήταν μόνοι τους.
Οι αλιείς σε διαφορετικές περιοχές αντιμετώπιζαν τους ίδιους αγώνες. Τα εργαλεία για την αλλαγή ήταν προσιτά και οι ιστορίες των παράκτιων κοινοτήτων σε όλη την Ευρώπη και πέρα από αυτήν δεν ήταν μεμονωμένα περιστατικά αλλά βαθιά συνδεδεμένες εμπειρίες. Αυτό που φαινόταν σαν μια αναπόφευκτη μοίρα για την Αμοργό περιείχε τώρα μια σπίθα δυνατότητας - ένα όραμα για ένα διαφορετικό μέλλον που δεν είχε ακόμη φανταστεί κανείς.
Το 2019, η ένωση, μαζί με τον Γερμανό καλλιτέχνη και επιστήμονα Florian Reiche, συνίδρυσε το Amorgorama. Η πρωτοβουλία αυτή ήταν η πρώτη που έφερε στο φως της δημοσιότητας τις προκλήσεις και τις προτάσεις των αλιέων της Αμοργού. Με μια επιτυχημένη εκστρατεία crowdfunding και μια σημαντική συνεργασία με το Cyclades Preservation Fund (CPF), το έργο απέκτησε προβολή, χρηματοδότηση και νέες συνεργασίες πέραν της Ελλάδας, μεταξύ άλλων με το Blue Marine Foundation (BMF).
Το Cyclades Preservation Fund (CPF) και το Μπλε Θαλάσσιο Ίδρυμα (BMF) εργάζονται στην Αμοργό. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά του BMF/G. Μουτάφης.
Κατά τη διάρκεια αυτής της διαμορφωτικής περιόδου, ο Μιχάλης παρακολουθούσε επίσης τις εξελίξεις κατά μήκος μιας άλλης ακτογραμμής του Αιγαίου. Στα γειτονικά ύδατα του κόλπου της Γκόκοβα, οι επιτυχημένες προσπάθειες προστασίας της θάλασσας γίνονταν πραγματικότητα. Ο Μιχάλης και οι συνάδελφοί του ψαράδες παρατήρησαν από κοντά πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει η θαλάσσια προστασία και διαχείριση με γνώμονα την κοινότητα, αντλώντας έμπνευση για το δικό τους αναδυόμενο ταξίδι διατήρησης.
Κτίριο ενδιαφέροντος: Περιορισμένες Περιοχές Αλιείας
Μετά από μακρές συζητήσεις και σκληρή συναίνεση, το 2015 οι αλιείς της Αμοργού κατέληξαν σε ένα γενικό σχέδιο τεσσάρων πυλώνων.
Πρώτον, αποφάσισαν να διακόψουν την αλιεία κατά τους μήνες Απρίλιο και Μάιο, τους μήνες αιχμής για την αναπαραγωγή ορισμένων ειδών ψαριών εμπορικής σημασίας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, επαναχρησιμοποίησαν τα σκάφη τους για να καθαρίσουν παράκτιες περιοχές που δεν είναι προσβάσιμες από τη στεριά, αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης στο νησί. Στη συνέχεια, άρχισαν να μεταβαίνουν σε πιο βιώσιμες αλιευτικές πρακτικές, υιοθετώντας μέτρα όπως η χρήση μεγαλύτερων διχτυών και αγκιστριών για την αποφυγή της σύλληψης μικρών νεαρών ψαριών.
Καθαρισμός σε δράση: Αμοργού αντιμετωπίζουν τη θαλάσσια ρύπανση στο νησί κατά τη διάρκεια των μηνών αιχμής της αναπαραγωγής ορισμένων ειδών ψαριών. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά του Συλλόγου Επαγγελματιών Αλιέων Αμοργού.
Το τελικό βήμα της προσέγγισής τους ήταν η ανακήρυξη τριών Περιορισμένων Περιοχών Αλιείας (FRA) - ή ΜΠΕ χωρίς αλιεία.
"Έπρεπε να δημιουργήσουμε θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές για να δώσουμε χρόνο και αλλαγή στα ψάρια να ανακάμψουν", εξηγεί ο Μιχάλης. "Ήταν μήνες συζητήσεων, γιατί δεν είναι εύκολο για έναν ψαρά να πει "Εντάξει, θέλω να κλείσω αυτή την περιοχή"... Συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να θυσιάσουμε, έπρεπε να αλλάξουμε, γιατί αλλιώς έπρεπε να παραιτηθούμε... Δεν υπήρχε επιλογή για εμάς στην Αμοργό".
Συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να θυσιάσουμε, έπρεπε να αλλάξουμε, γιατί αλλιώς έπρεπε να παραιτηθούμε... Δεν υπήρχε επιλογή για εμάς στην Αμοργό.
Οι αλιείς προχώρησαν περαιτέρω, αναπτύσσοντας ένα σχέδιο διαχείρισης με στόχο την αντιστροφή της υπεραλίευσης.
"...Αν έχουν καλή διαχείριση, θα έχουν καλά αποτελέσματα", μοιράζεται ο Μιχάλης. "Είναι σαν να δίνεις τα λεφτά σου στην τράπεζα και μετά από πέντε χρόνια να παίρνεις πίσω τα λεφτά σου, αλλά λίγο παραπάνω".
Orama Σημαίνει Όραμα: Orama: Καθαρές θάλασσες γεμάτες ψάρια
Σήμερα, περίπου 30 οικογένειες εξακολουθούν να είναι συνδεδεμένες με την αλιεία στην Αμοργό, με περίπου 40 ψαράδες που εκμεταλλεύονται 21 σκάφη. Στην πορεία, το Αμοργόραμα υποστηρίχθηκε από τη βασική υποστήριξη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, το οποίο διεξήγαγε μια κρίσιμη αλιευτική μελέτη για τον εντοπισμό βασικών οικοτόπων και ιδανικών θέσεων για τα FRAs. Αυτό που ξεκίνησε στα βραχώδη παράκτια ύδατα της Αμοργού από τα χέρια των ψαράδων της, έχει σήμερα μετατραπεί σε ένα μοναδικό, καθοδηγούμενο από την κοινότητα κίνημα και μια ευκαιρία για την Ελλάδα να ηγηθεί ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προοδευτική προστασία των ωκεανών.
Συγκέντρωση στην Αμοργό. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά του BMF/L. Παρτσαλής.
Η ομάδα του Amorgorama στο συνέδριο 2024 Our Ocean Conference. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά του CPF/L. Partsalis.
Τώρα, που αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τις αλιευτικές κοινότητες σε όλο το Αιγαίο και πέρα από αυτό, ο Μιχάλης αποκαλύπτει ότι το σημερινό έργο του Αμοργόραμα έχει κλείσει τον κύκλο του, συνδεόμενο με το ίδιο το έργο που αρχικά αποτέλεσε την έμπνευση και το μοντέλο για την αλλαγή.
Σε ένα 2022 FAO/GFCM στη Ρώμη, ο Μιχάλης συνάντησε τυχαία τον Mehmet Can. Μόνο κατά τη διάρκεια του δείπνου εκείνο το βράδυ ο Μιχάλης συνειδητοποίησε ότι μιλούσε με τον πρόεδρο του Συλλόγου Αλιέων Γκόκοβα - που εκπροσωπούσε ακριβώς την κοινότητα που είχε εμπνεύσει αυτόν και τους αλιείς της Αμοργού σε όλο το ταξίδι τους στο Αμοργόραμα. Από εκείνη την τυχαία συνάντηση, οι δύο ηγέτες έχουν καθιερώσει μια ετήσια παράδοση συνάντησης στη Ρώμη για να ανταλλάσσουν εμπειρίες και γνώσεις.
Στην ελληνική γλώσσα, Orama σημαίνει όραμα. Το κοινό όραμα μιας μικρής κοινότητας ψαράδων μας υπενθυμίζει ότι όλοι μαζί μπορούμε να αναζωογονήσουμε τον ωκεανό μας.
"Το Αμοργόραμα, είναι το όραμα για τους ψαράδες της Αμοργού", λέει ο Μιχάλης. "Για καθαρές θάλασσες γεμάτες ψάρια".
Θαλασσόχορτο και γαλαζοπράσινα νερά, η Αμοργός υποβρύχια. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά του BMF/D. Πουρσανίδης
Βυθιστείτε βαθύτερα στην κοινοτική προστασία των ωκεανών
