Από την εστίαση στην κοινότητα στην παγκόσμια έμπνευση: Arran's 30-Year Marine Protection Model

Το Firth of Clyde, που περιβάλλει τη νήσο Arran -που συχνά αποκαλείται "Σκωτία σε μικρογραφία"- είναι από παλιά ένα πλούσιο θαλάσσιο τοπίο γεμάτο ναυπηγική, μικρής κλίμακας αλιεία και ναυτική κληρονομιά. Για χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι ζούσαν στο Arran, διαμορφώνοντας μια βαθιά σχέση με τη γη και τη θάλασσα, η οποία συνεχίζει να καθοδηγεί τη διαχείρισή τους σήμερα. 

Το Firth of Clyde ήταν κάποτε ένας από τους πιο παραγωγικούς ψαρότοπους στην Ευρώπη και συντηρούσε γενιές οικογενειών, αλλά η αφθονία του άρχισε να ξεφτίζει το 1984, όταν η βρετανική κυβέρνηση ήρε την μακροχρόνια απαγόρευση της αλιείας με τράτα βυθού, υποκύπτοντας στα συμφέροντα της εμπορικής αλιείας και στη διεθνή ζήτηση θαλασσινών. Μέχρι τη δεκαετία του 1990, η βιομηχανία θαλασσινού ψαρέματος είχε καταρρεύσει και το εμβληματικό Φεστιβάλ Θαλασσινού Ψαρέματος Lamlash ακυρώθηκε, παίρνοντας μαζί του έναν τομέα αξίας άνω των 9 εκατομμυρίων λιρών για την τοπική οικονομία.

Μπροστά σε αυτή την παρακμή, δύο ντόπιοι δύτες, ο Howard Wood και ο Don MacNeish, και η μικρή κοινότητα του νησιού τους αρνήθηκαν να μείνουν με σταυρωμένα τα χέρια. 

Αυτό που ξεκίνησε ως δύο απλοί άνθρωποι αποφασισμένοι να προστατεύσουν τα τοπικά τους ύδατα -χωρίς σαφή τρόπο για να το κάνουν- οδήγησε τον Don σε ένα ταξίδι που τον οδήγησε στον μισό κόσμο. Εμπνευσμένος από το πρωτοποριακό έργο της Νέας Ζηλανδίας στη δημιουργία θαλάσσιων καταφυγίων, ο Don ταξίδεψε εκεί για να μάθει από πρώτο χέρι ότι η προστασία των θαλασσών με πρωτοβουλία της κοινότητας ήταν εφικτή. Αυτό που είδε -και έμαθε- πυροδότησε ένα κίνημα βάσης στην πατρίδα του, τροφοδοτώντας την προσπάθεια για την προστασία των ίδιων των υδάτων του Arran. Αυτό το κίνημα - το Community of Arran Seabed Trust COAST) - εξελίχθηκε τις επόμενες τρεις δεκαετίες σε φάρο της κοινοτικής προστασίας. Η επιτυχία τους -που εδράζεται στην τοπική γνώση, την επιστήμη και το ακλόνητο κοινοτικό πνεύμα- οδήγησε στη δημιουργία του μοναδικού στη Σκωτία και πρώτου στο Ηνωμένο Βασίλειο υπό την ηγεσία της κοινότητας Ζώνη απαγόρευσης αλιείας στον κόλπο Lamlash το 2008, ακολουθούμενη από τη νόμιμη διαχείριση της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής South Arran το 2016.

Αυτό είναι ένα ιστορία ανθεκτικότητας, της αποφασιστικότητας και της καταλυτικής δύναμης που αναφλέγεται όταν οι παράκτιες κοινότητες βλέπουν άλλους να μετατρέπουν το αδύνατο σε πραγματικότητα - να διεκδικούν και να αναβιώνουν τις ωκεάνιες αυλές τους για τις επόμενες γενιές.

Το φαινόμενο των κυματισμών: Κλάιντ

Όπως λέει και το γνωστό ρητό για τη διατήρηση, "Δεν μπορείς να προστατεύσεις αυτό που δεν γνωρίζεις". Αλλά εξίσου ζωτικής σημασίας είναι μια πιο ήσυχη αλήθεια: στη διατήρηση, όπως και στη ζωή, "Δεν μπορείς να γίνεις αυτό που δεν μπορείς να δεις". Όταν οι κοινότητες βλέπουν άλλους να προστατεύουν με επιτυχία τα νερά τους, αυτό δίνει τη δυνατότητα - και ένα ισχυρό αποτέλεσμα δράσης.

Σήμερα, η COAST συμπληρώνει 30 χρόνια προστασίας της θαλάσσιας ζωής και των βιοποριστικών πόρων των κατοίκων του Arran. 

Αυτό το απίστευτο κίνημα ξεκίνησε, όπως πολλά άλλα, από απλούς ανθρώπους. Αν και δεν είχαν επίσημη εκπαίδευση στη διατήρηση της φύσης, οι γνώσεις τους ήταν βαθιές, διαμορφωμένες από την εμπειρία που έζησαν στις νησιωτικές κοινότητες και τις τοπικές επιχειρήσεις. Αυτό που διέθεταν ήταν επιμονή και ακλόνητη αποφασιστικότητα να προστατεύσουν τις ακτές και τον υποθαλάσσιο κόσμο που γνώριζαν τόσο καλά. Αυτή η πεποίθηση τους βοήθησε να πετύχουν εκεί που άλλες προσπάθειες είχαν αποτύχει στο παρελθόν.

Βρήκαν δύναμη και έμπνευση από ομοϊδεάτες τους στην άλλη άκρη του κόσμου που μοιράζονταν το πάθος τους. Ως δύτες, ο Χάουαρντ και ο Ντον είχαν δει από πρώτο χέρι την καταστροφή στα δικά τους νερά: τα αποθέματα ψαριών και οστρακοειδών κατέρρεαν και οι βιότοποι εξαφανίζονταν μπροστά στα μάτια τους. Ήξεραν ότι κάτι έπρεπε να αλλάξει. Αυτό που δεν ήξεραν ακόμα ήταν πώς -ή ακόμα και από πού- να ξεκινήσουν.

"Εκείνη την εποχή, δεν υπήρχε τίποτα παρόμοιο στο Ηνωμένο Βασίλειο", θυμάται ο Howard. "Δεν ήταν όπως σήμερα, όπου μπορείς να αναζητήσεις στο Google ένα έργο σε όλο τον κόσμο και να επικοινωνήσεις με τους ανθρώπους που το κάνουν".

Αυτό το σημείο καμπής ήρθε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν ο Don ταξίδεψε στη Νέα Ζηλανδία και επισκέφθηκε το θαλάσσιο καταφύγιο Leigh, το οποίο είχε ιδρυθεί 13 χρόνια νωρίτερα. Αρχικά, με πρωτεργάτες ακαδημαϊκούς σε συνεργασία με λίγους ντόπιους ψαράδες, η πρωτοβουλία σύντομα κέρδισε την υποστήριξη της ευρύτερης κοινότητας. Κατά την παραμονή του στη Νέα Ζηλανδία, ο Ντον συνάντησε μερικά από τα βασικά στελέχη του καταφυγίου, μεταξύ των οποίων ο διάσημος θαλάσσιος βιολόγος Dr. Bill Ballantine, ο οποίος θα γινόταν σύμβουλος τόσο του Χάουαρντ όσο και του Ντον για πολλά χρόνια.

Ο Χάουαρντ θυμάται τον Ντον να επιστρέφει από τα ταξίδια του, έχοντας εξετάσει άλλα έργα σε όλο τον κόσμο -ιδιαίτερα στη Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία- για να μάθει από τα λάθη και τις επιτυχίες τους.

"Ο Don είπε, "Νομίζω ότι πρέπει να κάνουμε κάτι τέτοιο στο Arran"", θυμάται ο Howard. "Όντας αρκετά αφελής, όπως είμαι ακόμα, είπα, 'Ναι, ας το δοκιμάσουμε'".

Βλέποντας τι ήταν δυνατό -και τι είχε ήδη επιτευχθεί- συνέβη μια αλλαγή. Για πρώτη φορά, υπήρχε ένα σημείο αναφοράς, ένα λειτουργικό μοντέλο για το πώς οι απλοί άνθρωποι θα μπορούσαν να προστατεύσουν τα τοπικά τους ύδατα.

Εκείνη η στιγμή έθεσε σε κίνηση την πρωτοβουλία που έγινε COAST. Αυτό που ξεκίνησε ως μια ερώτηση - "Μπορούμε να φέρουμε πίσω τα ψάρια;" - έγινε αποστολή. Και έτσι ξεκίνησε ένα κίνημα που θα ενέπλεκε σε βάθος την ευρύτερη κοινότητα του Arran σε ένα μακρύ και ελικοειδές ταξίδι προς την αποτελεσματική θαλάσσια προστασία - ένα κίνημα που τελικά θα απέφερε εκτεταμένα οφέλη. Πέρα από τη θετική αποκατάσταση των ειδών -όπως η 8-10 φορές αύξηση των βασιλικών χτένιων μεταξύ 2013 και 2022- οδήγησε σε οικολογική ανανέωση και οικονομική αναζωογόνηση, με επιπτώσεις που κυματίζουν πολύ πέρα από τα νερά του Arran.

Πλήρης κύκλος: Από τη μάθηση στο να γίνουμε φάρος της παράκτιας προστασίας με γνώμονα την κοινότητα

Όπως και οι φίλοι τους στη Νέα Ζηλανδία, η ιστορία της COASTέκλεισε τον κύκλο της για να πυροδοτήσει κάτι μεγαλύτερο στις ακτές της Σκωτίας.

Μετά τη δημιουργία της ζώνης απαγόρευσης της αλιείας το 2008, η COAST άρχισε να λαμβάνει αιτήματα υποστήριξης από άλλες κοινότητες της Σκωτίας που ήθελαν να προστατεύσουν τις παράκτιες περιοχές τους από τη βυθοκόρηση, τη μηχανότρατα ή την εκτροφή σολομού.

Το 2017, σε συνεργασία με Flora and Fauna International, η COAST ήταν θεμελιώδης στο σχηματισμό της Δικτύου Παράκτιων Κοινοτήτων της Σκωτίας-μιας αυξανόμενης συμμαχίας που καθοδηγείται από την πεποίθηση ότι ανταλλάσσοντας τις εμπειρίες, τις προκλήσεις, τις αποτυχίες και τις επιτυχίες μας, μπορούμε να εργαστούμε ισχυρότερα, ταχύτερα και αποτελεσματικότερα για την προστασία των ωκεάνιων αυλών μας. Αυτό που ξεκίνησε με την COAST να μοιράζεται την ιστορία της με μια χούφτα ομάδες, έχει έκτοτε επεκταθεί σε περισσότερες από 30 οργανώσεις-μέλη, καθεμία από τις οποίες εργάζεται για την προστασία του μοναδικού τμήματος της ακτογραμμής της. Ενώ κάθε κοινότητα αντιμετωπίζει μοναδικές προκλήσεις, τις συνδέει ένα κοινό όραμα: ισχυρότερη θαλάσσια προστασία, καλύτερη διαχείριση και ενωμένη, συλλογική υπεράσπιση για την αναβίωση υγιών, ακμάζοντων παράκτιων υδάτων.

"Σε τελική ανάλυση, ανεξάρτητα από το πού βρίσκεστε στον κόσμο ή σε τι εστιάζετε, ο απώτερος στόχος σας είναι η καλύτερη διαχείριση και προστασία των τοπικών σας υδάτων για την υποστήριξη των κοινωνικοοικονομικών οφελών της κοινότητάς σας", λέει ο κ. Jenny Crockett, υπεύθυνη ενημέρωσης και επικοινωνίας της COAST. η οποία εργάζεται στον οργανισμό εδώ και μια δεκαετία.

"Είμαι στο COAST εδώ και δέκα χρόνια, και ακόμη και σε αυτό το διάστημα, έχω γίνει μάρτυρας της ανάπτυξης μιας πολύ ισχυρότερης και πιο εύρωστης κοινότητας, η οποία βασίζεται στην αλληλοδιδακτική μάθηση. Όταν σκέφτομαι το Δίκτυο Παράκτιων Κοινοτήτων στη Σκωτία, όλα ξεκίνησαν επειδή οι άνθρωποι στράφηκαν στο COAST και είπαν: "Μπορούμε να μάθουμε από εσάς!". Και ταυτόχρονα, εμείς στο COAST απαντήσαμε: "Ναι, αλλά μπορούμε να μάθουμε και από εσάς!". Είτε πρόκειται να μάθουμε από τα λάθη μας είτε από πράγματα που έχετε ήδη κάνει και τα οποία εμείς μόλις αρχίζουμε, το θέμα είναι να μοιραζόμαστε αυτό που λειτουργεί και να το κάνουμε πιο αποτελεσματικό".

"Για άλλη μια φορά, πρόκειται για αυτή τη συλλογική φωνή, που όλοι απηχούν το ίδιο βασικό μήνυμα: ανεξαρτήτως οπτικής γωνίας, πρόκειται για τη βελτίωση των παράκτιων υδάτων μας - και, με τη σειρά του, για την ενίσχυση του κοινωνικοοικονομικού κλίματος των παράκτιων κοινοτήτων της Σκωτίας και όλων όσοι ενδιαφέρονται για τις θάλασσές μας".. Ξεκινώντας από το επίπεδο της κοινότητας, όπως γνωρίζει καλά COAST , η απόκτηση αυτής της κοινοτικής υποστήριξης σας δίνει ένα ισχυρό στήριγμα για να πιέσετε για αλλαγή. Γιατί όταν η κυβέρνηση ακούει αυτή την ενιαία φωνή, ξαφνικά σκέφτεται: "Αυτές οι κοινότητες το θέλουν".

Γιορτάζοντας 30 χρόνια: Μια παράκτια κοινότητα κάθε φορά

Όπως λέει ο Howard, "υγιείς θάλασσες σημαίνουν υγιείς, πλούσιες παράκτιες κοινότητες".

Από τη δημιουργία της πρώτης ζώνης απαγόρευσης της Σκωτίας (NTZ) στον κόλπο Lamlash το 2008, COAST έχει δει μια πραγματική αναγέννηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων του Arran. Επιστρατεύοντας ντόπιους δύτες για να εργαστούν μαζί με ακαδημαϊκούς επιστήμονες για την παρακολούθηση της ακτογραμμής ώστε να εφαρμοστούν οι νέοι κανόνες, παρατηρήθηκε μια δραματική ανάκαμψη των φυκιών, των καρκινοειδών και των νεαρών χτένιων μέσα σε λίγα μόλις χρόνια.

Από εκείνο το πρώτο ταξίδι στη Νέα Ζηλανδία που άνοιξε τα μάτια, μέχρι την κατάκτηση του Goldman Environmental Prize και το που ονομάστηκε μία από τις μόλις 20 "Εξαιρετικές Πρακτικές μεταξύ 200+ συμμετοχών από 26 χώρες σε 7 ηπείρους, COAST έχει διανύσει πολύ δρόμο.

"Είτε πρόκειται για τον βιοπορισμό σας από την αλιεία είτε για τον τουρισμό στην περιοχή, όλα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα", λέει η Jenny. "Είμαστε όλοι συνδεδεμένοι. Ο ωκεανός κάνει τον πλανήτη ένα. Χρειάζονται πολλά, αλλά αν ο καθένας προστάτευε τοπικά τις ακτές του παντού, θα είχαμε πολύ πιο υγιείς θάλασσες. Μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά στα παράκτια νερά μας".